همیار منابع انسانی

توسعه و آموزش کارکنان موضوع بسیار مهم و استراتژیکی برای سازمان‌ها به حساب می‌آید که از طریق آن سازمان‌ها سرمایه‌‌های انسانی را به سرمایه‌های پایدار تبدیل می‌کنند. در حالی که اهمیت و ضرورت طراحی و اجرای آموزش‌ در سازمان‌ها به صورت یک امر طبیعی درآمده است و همگان بر آن اتفاق نظر دارند، آنچه در طراحی و اجرای آموزش اهمیت فوق‌العاده‌ای پیدا می‌کند، ارزیابی اثربخشی این نوع آموزش‌هاست که بتوان نتایج بدست آمده از دوره‌های آموزشی را مورد ارزشیابی قرار داد.

سازمان‌ها سالانه مبالغ هنگفتی را برای آموزش مهارت‌های خاص صرف می‌کنند، بدون این‌ که اثربخشی آن‌ها به طور مطلوب اندازه‌گیری شود یا سیستم بازخورد مناسبی در سازمان وجود داشته باشد.

متأسفانه در بسیاری از موارد سیستم اثربخشی وجود ندارد یا بسیار پراکنده و بی نظم است؛ از سوی دیگر هر گونه بی‌توجهی و سهل انگاری در ارزشیابی دوره‌های آموزشی موجب خواهد شد که آن دوره‌ها به صورت اقدامی تفننی برای کارکنان و یا تلاش برای استفاده از مزایای آن درآید. برای ارزشیابی دوره مدل‌های مختلفی وجود دارد که در این بین مدل کرک پاتریک و فیلیپس از شهرت بیشتری برخوردارند. در اینجا ما مدل فیلیپس را برای ارزیابی دوره های آموزشی تشریح می کنیم:

یکی از مدل‌های مناسب برای ارزیابی دوره‌های آموزشی سازمان، مدل بازگشت سرمایه (ROI)فیلیپس می‌باشد که با توجه به شکل زیر در ادامه به آن پرداخته شده است:

شکل: مدل بازگشت سرمایه

۱ طرح‌ یا برنامه ارزشیابی: در مرحله اول باید هدف برنامه ارزشیابی (مانند: بهبود دوره، تعیین اینکه دوره به اهداف خود رسیده، تعیین نقاط ضعف و قوت دوره و …) و حیطه ارزشیابی مشخص ‌شود. همچنین در این مرحله امکان‌پذیری ارزشیابی دوره در سطوح چهار و پنج سنجیده می‌گردد.

۲ جمع‌آوری داده: در این مرحله به جمع‌آوری داده در ارتباط با سطوح یک تا چهار ارزشیابی، پرداخته می‌شود:

۲-۱ سطح اول (واکنش): در این سطح به بررسی واکنش شرکت‌کنندگان در دوره و سطح رضایت آن‌ها از دوره پرداخته می‌شود. معمولاً این سطح با پرسشنامه‌ای که در پایان دوره توزیع می‌گردد، مورد ارزشیابی قرار می‌گیرد.

۲-۲ سطح دوم (یادگیری): این سطح ارزشیابی، بر شاخص یادگیری تمرکز می‌کند. ارزیابی یادگیری بر نقاطی که انتظار تغییر در مهارت، نگرش و یا دانشی بر اثر دوره آموزشی می‌رود، تاکید دارد و میزان یادگیری افراد را مورد بررسی قرار می‌دهد.. این سطح تا یک هفته بعد برگزاری دوره، با آزمون‌های نظری و یا عملی مورد سنجش قرار می‌گیرد.

۲-۳ سطح سوم (رفتار یا بکارگیری): در این سطح ارزشیابی، باید به بررسی این موضوع پرداخت که آیا شرکت‌کنندگان آنچه را که در دوره آموزشی یاد گرفته‌اند در محیط کار به کار می‌گیرند و یا تغییری در رفتار و نگرش آن‌ها در محیط واقعی حاصل شده است؟ معمولاً این مرحله چهار تا شش ماه بعد برگزاری دوره انجام می‌گیرد.

۲-۴ سطح چهارم (نتایج): در این سطح ارزشیابی، تمرکز روی تأثیر دوره در سطح سازمان و خروجی‌های سازمان می‌باشد. برای مثال اگر هدف برگزاری دوره بهبود کیفیت محصول بوده باشد می‌توان با اندازه‌گیری میزان محصولات معیوب به ازای هزار واحد محصول، به ارزشیابی در این سطح پرداخت. زمان ارزشیابی این سطح بسته به اینکه اثرات دوره بر خروجی‌های سازمان اثر می‌گذارد از چند ماه تا چند سال متغیر است.

۳ جداسازی تأثیر‌ات برنامه: از مسائلی که معمولاً در برنامه‌های ارزشیابی از آن غفلت می‌شود، فرایند جداسازی اثرات آموزش است. در این گام باید مقدار خروجی که مستقیماً به آموزش مربوط می‌گردد، تعیین شود. بدین منظور می‌توان از روش‌هایی نظیر بررسی خط روند، به کار گیری گروه کنترل، مدل‌های پیش‌بینی، تخمین سرپرستان، مدیران و یا متخصصان استفاده نمود.

۴ تبدیل داده به ارزش پولی: در این گام به منظور محاسبه بازگشت سرمایه، داده‌های حاصل از سطح چهار ارزشیابی به ارزش‌های پولی تبدیل می‌شوند.

۵ فهرست کردن هزینه‌های برنامه: در این مرحله هزینه‌های مربوط به برگزاری دوره تعیین می‌گردد، هزینه‌هایی از قبیل هزینه تجهیزات مورد استفاده، دستمزد مدرس، میزان ساعتی که شرکت‌کنندگان در دوره حضور داشتند، هزینه ایاب و ذهاب، مشخص و فهرست بندی می‌شوند.

۶ سطح پنجم: محاسبه نرخ بازگشت سرمایه: برای محاسبه بازگشت سرمایه طبق رابطه زیر نسبت مزایای خالص حاصل از آموزش به میزان هزینه‌های دوره را محاسبه می‌نماییم:

بازگشت سرمایه= هزینه تقسیم بر (درامد-هزینه) ضربدر صد

۷ شناسایی مزایای نامحسوس : برخی از مزایای دوره‌‌های آموزشی غیر محسوس است و نباید از آن‌ها غافل شد. این مزایا مواردی نظیر افزایش رضایت شغلی، تعهد سازمانی، بهبود همکاری در محیط کار، کاهش شکایات و کاهش تعارضات مخرب را شامل می‌شود، که برخی از این موارد را می‌توان به ارزش پولی تبدیل نمود.

۸ گزارش‌نویسی: گام آخر در مدل بازگشت سرمایه تهیه گزارش است. در این مرحله با توجه به علایق و خواسته‌های هر یک از ذینفعان دوره آموزشی گزارشی از نتایج ارزشیابی در شکل و ظاهر مناسب و قابل فهم برای هر یک از گروه‌ها تهیه می‌گردد.

با طی این ۸ گام می‌توانید ارزیابی موثری از برنامه آموزشی خود داشته و برای طراحی دوه‌های آینده هدفمند عمل کنید.

* برگرفته از مقاله: «ارزشیابی برنامه‌های آموزشی شرکت سایپا با استفاده از مدل بازگشت سرمایه» محمدنژاد شورکایی، محمدصادق ضیایی و طاهر روشندل، مجله مدیریت منابع سازمانی.